पेस्टिसाइडयुक्त खाना खाँदा हाम्रो शरीरमा पर्ने प्रभावहरू

-गोपीप्रसाद कडेँल

पेस्टिसाइड्स (कीटनाशक) हाम्रो कृषि प्रणालीमा उत्पादन बढाउन र रोगहरूबाट खेतीलाई जोगाउन प्रयोग गरिन्छ तर, यस्ता रसायनहरूले स्वास्थ्यमा गम्भीर नकारात्मक प्रभाव पार्छन्। यो असर तत्काल देखिन सक्छ (छोटो समयको प्रभाव) वा धेरै समयपछि प्रकट हुन्छ (दीर्घकालीन प्रभाव)। यी प्रभावहरू वयस्क र बालबालिकाका लागि फरक प्रकारका हुन सक्छन्।

पेस्टिसाइडयुक्त खानाको तत्काल (Short-Term) प्रभावहरू

1. एलर्जी र जलन:

• छाला, आँखा, वा घाँटीमा जलन।

• सास फेर्न गाह्रो हुने, खोकी, वा नाकबाट पानी आउने।

2. पाचन प्रणालीमा असर:

• पेट दुख्ने, वाकवाकी लाग्ने, वान्ता हुने, वा पखाला लाग्ने।

3. तंत्रिका प्रणालीमा असर:

• टाउको दुख्ने, निद्रा नलाग्ने, थकान महसुस हुने।

• जटिल अवस्थामा बेहोस हुने वा झट्का लाग्ने।

4. प्रतिरोधात्मक क्षमतामा कमी:

• शरीर रोगसँग लड्न कमजोर हुन्छ, जसले भाइरल वा ब्याक्टेरियल संक्रमणको सम्भावना बढाउँछ।

पेस्टिसाइडयुक्त खानाको दीर्घकालीन (Long-Term) प्रभावहरू

1. क्यान्सरको जोखिम:

• धेरै प्रकारका पेस्टिसाइडले शरीरमा क्यान्सर (जस्तै, फोक्सो, कलेजो, छाला, वा लसिकाग्रन्थि) हुने सम्भावना बढाउँछ।

2. प्रजनन क्षमतामा असर:

• महिलाहरूमा बाँझोपन (infertility) र पुरुषमा शुक्राणु उत्पादनमा कमी।

• गर्भवती महिलामा गर्भपतन वा नवजात शिशुको असामान्य शारीरिक विकास।

3. बालबालिकाको मानसिक विकासमा असर:

• न्यूरो टक्सिन पेस्टिसाइडले बालबालिकामा बौद्धिक क्षमता घट्ने, सिक्ने क्षमता कमजोर हुने, र ध्यान दिन कठिन हुने समस्या ल्याउँछ।

4. हार्मोन असन्तुलन:

• केही पेस्टिसाइडले हाम्रो शरीरका हार्मोनमा प्रभाव पार्छ, जसले मोटोपना, मधुमेह, वा थाइराइड समस्या जस्ता रोग निम्त्याउँछ।

5. पाचन प्रणालीमा असर:

• लामो समयसम्म पेस्टिसाइडयुक्त खाना खाँदा कलेजो र मिर्गौलामा समस्या हुन सक्छ।

बालबालिकामा पर्न सक्ने विशेष असरहरू

• तौल घट्ने: गर्भमा नै पेस्टिसाइडको प्रभाव परेमा बच्चा सानो तौलमा जन्मन सक्छ।

• मानसिक र शारीरिक विकासमा अवरोध: पेस्टिसाइडले बच्चाको मस्तिष्कको विकासलाई रोक्छ, जसले ADHD र अटिजम जस्ता समस्या निम्त्याउन सक्छ।

• प्रतिरोधात्मक क्षमता कमजोर हुने: बच्चा सानै उमेरदेखि बारम्बार रोगी बन्ने सम्भावना।

पेस्टिसाइडको प्रभाव कम गर्न समाधानहरू

1. अर्ग्यानिक उत्पादनमा जोड दिनुहोस्:

• पेस्टिसाइडरहित अर्ग्यानिक तरकारी र फलफूलको प्रयोगले स्वास्थ्यलाई सुरक्षित राख्न सक्छ।

2. खाना राम्रोसँग धुनुहोस्:

• फलफूल र तरकारीलाई राम्रोसँग धुने र छिल्का हटाउने गर्दा धेरै मात्रामा पेस्टिसाइड हटाउन सकिन्छ। नुनको घोल १५ मिनेटसम्म डुबाएर पखाल्दा पेस्टिसाइड हटाउन सहयोग हुन्छ।

3. स्थानीय उत्पादनको प्रयोग:

• स्थानीय रूपमा उत्पादन भएका खाद्यान्नले कम मात्रामा पेस्टिसाइड प्रयोग भएको सम्भावना हुन्छ।

4. जैविक कीटनाशकको प्रयोग:

• कृषकले जैविक रसायन (जस्तै, नीम, लसुन, वा जैविक मल) प्रयोग गर्न सक्दछन्।

5. सरकारी नीति र जनचेतना:

• पेस्टिसाइडको मात्रा नियन्त्रण गर्न र उचित नियम लागू गर्न सरकार जिम्मेवार हुनुपर्छ।

• उपभोक्तालाई पेस्टिसाइडबाट हुने हानिको जानकारी दिन जनचेतना कार्यक्रमको आवश्यकता छ।

6.घरमै खेती गर्ने (किचन गार्डेनिङ)

• साना ठाउँमा जैविक तरकारी र फलफूल उत्पादन गर्ने। यसले ताजा खाना खान र पेस्टिसाइडबाट जोगिन मद्दत गर्दछ। पेस्टिसाइडयुक्त खानाले मानव स्वास्थ्य र भावी पुस्तामा दीर्घकालीन असर पुर्‍याउँछ। यस समस्याको समाधानका लागि अर्ग्यानिक खेती प्रवर्द्धन, जनचेतना, र वैज्ञानिक सोचमार्फत खाना उत्पादन प्रणालीमा सुधार आवश्यक छ। यदि नेपालले यसको समाधान गर्न सक्यो भने स्वस्थ नागरिक र दीगो विकासको लक्ष्य प्राप्त गर्न सकिन्छ।

पेस्टिसाइडयुक्त खानाले तत्कालीन र दीर्घकालीन रूपमा स्वास्थ्यमा हानिकारक असर पुर्‍याउँछ। स्वस्थ जीवनशैलीका लागि जैविक खाना, घरमै उत्पादन, र पेस्टिसाइडमुक्त खेतीको प्रवर्द्धन अनिवार्य छ। यदि यी उपायहरू अपनाइयो भने बालबालिकाको भविष्य स्वस्थ र सुरक्षित बन्न सक्छ। सकारात्मक सोच, जनचेतना, र ठोस योजनाले मात्रै हामी पेस्टिसाइडको प्रभावबाट जोगिन सक्छौँ। स्वस्थ खाना हाम्रो अधिकार हो र यसको संरक्षण हाम्रो जिम्मेवारी।

(लेखक चिकित्सक हुनुहुन्न यद्यपी यस्ता विषयमा खोज अनुसन्धान गर्ने उद्यमी भएको र उहाँले निकालेको निष्कर्षले मानव स्वास्थ्यलाई फाइदा नै पुग्ने भएका कारण दैनिकी मार्फत साझा गर्ने निर्णय गरेका हाैँ । उहाँसँग फेसबुकमा पनि अन्तरक्रिया गर्न सक्नुहुन्छ । -सम्पादक)

आयुर्वेद र जडीबुटी औषधि: नेपालभित्र व्यवसायिक उत्पादन र सम्भावना

समय परिस्थितिको खेल होइन, हाम्रो कर्म र मेहनतको परिणाम हो