इजरायलको कृषि मोडल र नेपालले लिन सक्ने फाइदा

-गोपीप्रसाद कँडेल

इजरायलको कृषि मोडललाई संसारकै सफल र प्रगतिशील मानिन्छ। यो देश प्राकृतिक स्रोतहरूमा सीमितता भएको सन्दर्भमा पनि कृषि क्षेत्रमा उल्लेखनीय सफलता हासिल गर्न सक्षम भएको छ। इजरायलको कृषि सफलताको मुख्य कारण आधुनिक प्रविधिको प्रयोग, कुशल व्यवस्थापन र नवीन समाधानहरूको अवलम्बन हो।

नेपाल जस्तै पहाडी र विकट भूगोल भएका देशहरूले पनि इजरायली मोडलबाट धेरै सिक्न सक्छन् । इजरायलको अनुभवले सन्देश दिन्छ कि स्रोत र साधनको कमी भए पनि प्रविधि र दक्षताका माध्यमबाट उत्पादन बढाउन सकिन्छ। तल इजरायलको सफलताको कारण र नेपालले यसलाई कसरी उपयोग गर्न सक्नेछ भन्ने विषय विस्तृत रूपमा प्रस्तुत गरिएको छ।

इजरायलको कृषि सफलताको आधार

1. ड्रिप इरिगेसन प्रविधि (Drip Irrigation Technology)
• इजरायलले ड्रिप इरिगेसन प्रविधिको आविष्कार गरेको देश हो। यस प्रविधिमा बालीको जरामा सिधै पानी र पोषण उपलब्ध गराइन्छ, जसले पानीको अत्यन्तै कम उपयोगमा पनि उच्च उत्पादन दिन्छ।
• इजरायलमा मरुभूमि क्षेत्र भए पनि यो प्रविधिले खेतीलाई सम्भव बनाएको छ।

2. जल व्यवस्थापन (Water Management)
• इजरायलले खेर गएको पानी पुनः प्रयोग (Recycling) गर्ने र समुन्द्रको पानीलाई शुद्ध बनाउने (Desalination) प्रविधिमा ठूलो लगानी गरेको छ।
• हरेक थोपा पानीलाई उपयोग गरेर उत्पादन बढाइएको छ।

3. उन्नत बीउ प्रविधि (Advanced Seed Technology)
• इजरायलले उन्नत बीउ (Hybrid Seeds) उत्पादन गरी उच्च प्रतिरोधी र बढी उत्पादन दिने प्रजातिहरू विकास गरेको छ।

4. स्मार्ट फार्मिङ (Smart Farming)
• आधुनिक प्रविधि जस्तै आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स (AI), ड्रोन, र सेन्सरहरूको प्रयोग गरी कृषिमा कार्यक्षमता बढाइएको छ।
• जमिनको अवस्था, मौसम, र मलको मात्रा नियन्त्रित गर्नका लागि डिजिटल प्रविधिको प्रयोग हुन्छ।

5. नवीन अनुसन्धान र विकास (Research and Development)
• इजरायलले आफ्नो बजेटको ठूलो हिस्सा कृषि अनुसन्धान र प्रविधि विकासमा लगानी गरेको छ।
• नयाँ कीरा प्रतिरोधी बाली, जैविक मल, र सौर्य ऊर्जा चलित प्रणालीहरूको विकास यसैको उदाहरण हुन्।

नेपालले इजरायलको प्रविधि कसरी अपनाउन सक्छ?
नेपालले इजरायली मोडललाई आफ्नो सन्दर्भमा लागू गर्नका लागि निम्न कदम चाल्न सक्छ:

१. ड्रिप इरिगेसनको उपयोग
नेपालमा सिंचाइको पहुँच धेरै सीमित छ। विशेष गरी पहाडी र दुर्गम क्षेत्रमा यो प्रविधि निकै प्रभावकारी हुन सक्छ।
• ड्रिप इरिगेसन प्रविधि अपनाउन सरकारले अनुदान र तालिम कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्नुपर्छ।
• किसानहरूलाई कम खर्चमा यो प्रणाली उपलब्ध गराउने योजना बनाउनु आवश्यक छ।

२. जल स्रोतको पुनः प्रयोग र संरक्षण
• नेपालको ग्रामीण क्षेत्रमा पानी संरक्षणका लागि इजरायली प्रविधि जस्तै रेन वाटर हार्भेस्टिङ (Rainwater Harvesting) लागू गर्न सकिन्छ।
• पानी पुनः प्रयोग (Recycling) र साना जलाशयहरूको निर्माणमार्फत सिंचाइ सुधार्न सकिन्छ।

३. उन्नत बीउ र जैविक मल प्रविधि
• उन्नत बीउ प्रविधि र जैविक मलको विकास गर्न इजरायली वैज्ञानिकहरूसँग साझेदारी गर्न सकिन्छ।
• स्थानीय स्तरमा उन्नत बीउ उत्पादन गर्ने प्राविधिक ज्ञानको आदानप्रदानले कृषकलाई फाइदा पुर्याउँछ।

४. स्मार्ट कृषि प्रविधिको प्रयोग
• स्मार्ट फोन र सेन्सर प्रविधिको प्रयोगबाट किसानलाई खेतीका बारेमा सही जानकारी (जस्तै मौसम पूर्वानुमान, जमिनको अवस्था, मलको मात्रा) उपलब्ध गराउन सकिन्छ।
• नेपालका शहरी क्षेत्र नजिकका फार्महरूमा ड्रोन र डिजिटल प्रविधि प्रयोग गरी कृषि उत्पादन बढाउन सकिन्छ।

५. सहकारी प्रणालीको सुदृढीकरण
• इजरायलको कृषि सहकारी (Kibbutz) प्रणाली नेपालमा पनि उपयोगी हुन सक्छ।
• किसानहरूलाई सहकारी मार्फत एकीकृत गरी ठूलो मात्रामा उत्पादन गर्ने र बजारसम्म पहुँच पुर्याउने काम गर्न सकिन्छ।

६. तालिम र शिक्षा
• नेपालका किसानलाई इजरायलमा तालिममा पठाउने कार्यक्रम चलाउन सकिन्छ।

• कृषि विश्वविद्यालयहरूमा इजरायली प्रविधिको अध्ययन र प्रयोग गर्न पाठ्यक्रम समावेश गर्नुपर्छ।

नेपालको कृषि प्रणाली परम्परागत र श्रमप्रधान छ, तर इजरायली प्रविधि र नवाचारहरूको (innovations)उपयोग गरेर उत्पादनमा गुणात्मक सुधार ल्याउन सकिन्छ। ड्रिप इरिगेसन, जल व्यवस्थापन, र स्मार्ट फार्मिङ जस्ता प्रविधिको प्रभावकारी प्रयोगले नेपाललाई आत्मनिर्भर बनाउँदै कृषिमा क्रान्ति ल्याउन मद्दत पुर्याउनेछ।

नेपाल सरकार, निजी क्षेत्र, र अन्तर्राष्ट्रिय साझेदारीको समन्वयमा इजरायलको मोडललाई प्रभावकारी ढंगले लागू गर्न सकिन्छ। यसले न केवल कृषि उत्पादन बढाउँछ, बल्कि रोजगारी सिर्जना र ग्रामीण अर्थतन्त्रमा सुधार पनि गर्छ।
अब उत्पादनबाट समृद्धि नखोज्ने हो भने नेपाली जनता, राजनीतिक दल, र समग्र देश नै दिनप्रतिदिन कमजोर हुँदै जानेछ। चेतनशील, देशप्रेमी साथीहरूले सुरक्षित भविष्यका लागि उत्पादनमा जोड दिनैपर्छ ।

पेस्टिसाइडयुक्त खाना खाँदा हाम्रो शरीरमा पर्ने प्रभावहरू

आयुर्वेद र जडीबुटी औषधि: नेपालभित्र व्यवसायिक उत्पादन र सम्भावना

समय परिस्थितिको खेल होइन, हाम्रो कर्म र मेहनतको परिणाम हो