जेन्जी पुस्ता भनेको के हो ?

– प्रा डा पद्मप्रसाद खतिवडा

जेन्जी भन्नाले विशेष रूपमा युवापुस्तालाई जनाउँछ, जसको उमेर सन् १९९७ देखि सन् २०१२ बीचको अवधिमा जन्मेका व्यक्तिहरूलाई समेट्छ। यो पिढी डिजिटल युगका पहिलो साक्षी र त्यसका सक्रिय प्रयोगकर्ताहरूको रूपमा परिचित छ। जेन्जीको प्रभाव सामाजिक सञ्जाल, प्रविधि प्रयोग र उपभोगको तरिकामा देख्न सकिन्छ। नेपालमा २०७८ को जनगणना अनुसार जेन्जीको जनसङ्ख्या लगभग २९ प्रतिशत छ, जुन नेपालको कुल जनसङ्ख्याको एक महत्त्वपूर्ण हिस्सा हो।

जेन्जी पुस्ता नेपालका राजनीतिक दलहरुको प्राथमिकतामा किन परेनन् ?

किनभने समाजमा हजुरबा, हजुरआमा, बुबाआमा, हामी र हाम्रा छोराछोरी गरी जम्मा ४ पुस्ता हुन्छन् तर नेपालका राजनीतिक दलहरुले तीन पुस्ताको मात्र चर्चा गर्छन् जसले गर्दा जेन्जी ओझेलमा परे ।

के कुनैपनि देशको जनसङ्ख्याको संरचनामा जेन्जी सँधैसँधै आइरहने हो र ?

जेन्जी वा कुनै पनि विशेष पीढी जनसङ्ख्याको संरचनामा सँधैसँधै रहने भन्ने कुरा सन्दर्भमा निर्भर गर्दछ । जनसङ्ख्या संरचनामा विभिन्न पिढीहरू विशेष समयमा जन्मिएको र त्यसको जनसङ्ख्यामा परिवर्तन भईरहेको हुन्छ। जेन्जी पिढी सन् १९९७ देखि २०१२ सम्मका व्यक्तिहरूलाई समेट्छ, र यसपछि नयाँ पिढीहरू जन्म्न थाल्छन्, जस्तै “अल्फा पिढी,” जो सन् २०१३ पछि जन्मिएका व्यक्तिहरूलाई जनाउँछ। खासमा अल्फा पिढी सन् २०१० देखि सुरु भएको मानिन्छ ।

अल्फा पिढीका विशेषताहरू:

डिजिटल मूलभूत शिक्षा: अल्फा पिढीका सदस्यहरू डिजिटल प्रौद्योगिकी र इन्टरनेटसँग जन्मदिनबाटै परिचित छन्। यसले तिनीहरूको सिक्ने र विकास गर्ने तरिका प्रभाव पार्न सक्छ।
सामाजिक परिवर्तनको साक्षी: यो पिढी अहिलेको समयमा सामाजिक, राजनीतिक, पर्यावरणीय र आर्थिक परिवर्तनोंको साक्षी हुन्छ जसले उनीहरूको सोच र दृष्टिकोणमा असर पार्छ।
नवीनता र उद्यमशीलता: अल्फा पिढीलाई नवीन विचार र उद्यमशीलतामा आकर्षित गर्ने स्वभावको रूपमा चिनिन्छ, र यो प्रवृत्ति भविष्यमा पनि जारी रहने अनुमान गरिएको छ।

भविष्यको प्रभाव: अल्फा पिढीको सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक सवालले भविष्यमा ठूलो प्रभाव पार्न सक्छ। उनीहरूका प्राथमिकताहरू र आवश्यकताहरू भविष्यको ज्ञानको विकास, रोजगारको स्वरूप र समाजको सामान्य संरचनामाथि पनि गहिरो प्रभाव पार्ने अपेक्षा गरिएको छ। संसारमा बढ्दै गएको प्रविधि र सामाजिक परिवर्तनका सन्दर्भमा, अल्फा पिढीलाई हेरिरहदैं सँगै यसको विशेषता र योगदानको मूल्यांकन पनि भइरहनेछ।

जनसङ्ख्याको संरचनामा पीढीहरूको परिवर्तन कसरी हुन्छ ?

जनसांख्यिकीय चक्र: जनसङ्ख्याको संरचना सधैं परिवर्तनशील हुन्छ। एउटा पिढी जनसङ्ख्या संरचनाको वाहुल्यमा रहन्छ जबसम्म नयाँ पिढीहरूको जन्म हुँदैन। जब नयाँ पिढीहरू जन्मिन्छन्, त्यहाँ पुराना पिढीका सदस्यहरू बृद्धावस्थामा पुग्छन् र जनसङ्ख्या संरचना क्रमशः परिवर्तन हुन्छ।

सामाजिक र आर्थिक कारकहरू: प्रत्येक पीढीको जनसांख्यिकीय संरचना समाजिक र आर्थिक परिस्थितिअनुसार प्रभावित हुन्छ। शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा, विभिन्न अवसरहरू, र प्रविधिको प्रगति जस्ता कारकहरूले पनि यसको संरचनामा प्रभाव पार्न सक्छन्।

भविष्यका पिढीहरूको प्रभाव: आर्थिक र सामाजिक विकासका कारण, भविष्यमा पनि जेन्जीको प्रवृत्तिहरू र अनुभवहरू जनसङ्ख्यामा समाहित हुन सक्छन् तर ती नयाँ पिढीहरूको अलग पहिचान हुन्छ । नयाँ पिढीहरू, विशेष गरी “अल्फा पिढी,” डिजिटल प्रविधिको प्रयोगमा अधिक सक्षम हुन्छन् भनिन्छ र यसले समाज र अर्थतन्त्रमा फरक तरिकाले परिवर्तन ल्याउने अनुमान गर्न सकिन्छ ।

समग्रमा कुनै पनि जनसङ्ख्याको संरचना स्थिर हुँदैन। जेन्जी पिढी एक समयमा विशेष प्रभावशाली रहन्छ जो हाल नेपालमा देखिएको छ। यसर्थ, जेन्जी सधैंको लागि जनसङ्ख्यामा रहन सक्दैन र त्यसका स्थानमा नयाँ पिढीहरू आउनेछन्।

जेन्जीलाई एसीयन टाइगर भनेर चिनिने देशहरूले कसरी सदुपयोग गरे ?

सिङगापुर, हङ्कङ, ताइवान र दक्षिण कोरिया जस्ता एसीयन टाइगर भनेर चिनिने देशहरूले जेन्जी समूहलाई सदुपयोग गरेर विभिन्न तरिकाले आर्थिक र सामाजिक विकासमा मद्दत गरेका छन्:

शिक्षा र तालिम: यी देशहरूले जेन्जीलाई उचाल्नका लागि गुणस्तरीय शिक्षा र पेशागत तालिमको व्यवस्था गरे, जसले युवा जनशक्तिलाई दक्ष बनायो।
प्रविधि र नवापर्वतन: प्रविधि र नवापर्वतनमा लगानी गरेर, यी देशहरूले जेन्जीलाई उद्मशीलता र स्टार्टअपहरूको क्षेत्रतर्फ आकर्षित गर्न सफल भए। यसले रोजगार सिर्जना र आर्थिक वृद्धिमा सहायता पुर्यायो ।
सामाजिक दायित्व: जेन्जीलाई सामाजिक दायित्वका अवधारणाहरूमा संलग्न गराइयो, जसले समाजमा सकारात्मक परिवर्तन र जागरूकता ल्यायो।
जेन्जी समूहलाई सही रूपमा सम्वोधन नगरेमा आउने समस्या
जेन्जी समूहलाई सही रूपमा सम्वोधन नगरेमा विभिन्न समस्याहरू उत्पन्न हुन सक्छन्:
बेरोजगारी: यदि जेन्जीलाई उचित तालिम र अवसर प्रदान नगर्ने हो भने, यो बेरोजगारीको समस्यामा परिणत हुन सक्छ, जसले समग्र अर्थतन्त्रमा नकारात्मक प्रभाव पर्न सक्छ।
समाजिक असमानता: जेन्जी समूहका युवाहरूलाई ध्यान नदिएमा, सामाजिक असमानता बढ्न सक्छ, जसले देशमा विषम स्थिति देखा पर्छ।
राजनीतिक अस्थिरता: जेन्जी समूहको असंतोष र निराशाले राजनीतिक अस्थिरता ल्याउन सक्छ, जसले गर्दा युवा मतदाता सँग सम्बन्धित समस्याहरू उत्पन्न हुन सक्छ र विकासको प्रक्रिया प्रभावित हुन सक्छ।
मनोवैज्ञानिक स्वास्थ्य: यदि जेन्जीलाई सही समर्थन र प्रविधि उपलब्ध गराइएन भने, तिनको मानसिक स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर पर्न सक्छ, जुन दीर्घकालीन समस्याको रूपमा उभिन सक्छ।

यस अर्थमा नेपालका नीतिनिर्माताहृरुले जेन्जी समूहको प्रभाव र योगदानलाई पहिचान गर्न र समर्पित योजनाहरूको विकास गर्न अत्यन्त आवश्यक थियो। देशको स्थायी विकास र आर्थिक सुदृढीकरणका लागि जेन्जीको सही सम्वोधन एक प्रमुख चाबी हो। यसले मात्र दशकौंसम्म जारी रहने विकास र समृद्धिको यात्रामा सहायक हुने छैन, तर यसले युवापुस्तालाई सशक्त र समृद्ध बनाउने अवसर पनि प्रदान गर्नेछ।