कोरोनाले थिलोथिलो अर्थतन्त्र उकास्न युवाको भूमिका

-तिलोत्तम पौडेल

सुखी नेपाली समृद्ध नेपालको सपना साकार पार्ने अभियानमा अस्थिर राजनीतिबाट स्थाई बन्ने मोडमा पुगेको नेपाल आज विश्वभर नै पीडित र प्रभावित बनेको नोबेला कोरोना विरुद्ध लड्न बाध्य छ । सामाजिक राजनीतिक, आर्थिक विकास र परिवर्तनका वाहकको रूपमा उठेका युवाहरूलाई यो परिस्थितिमा चिन्तित बनाएको छ ।

सबै खालका परिवर्तनमा सबै जनाको योगदान रहे पनि युवाहरूको तातो रगत बिना परिवर्तन प्राय असम्भव छ । युवाहरूले माग गरेका कुरा उनीहरूको चाहाना हालसम्मका कुनै पनि सरकारले पूर्ण रूपमा पुरा गर्न त सकेका छैनन् तथापी सकारात्मक पहल कदमी भने भई नै रहेको छ । केही वर्ष पहिला शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्रालय अन्तर्गत रहेको युवा खेलकुदलाई मन्त्रालयलाई ०६२/०६३ को राजनीतिक परिवर्तन सँगै युवा तथा खेलकुद मन्त्रालयको रूपमा स्थापित हुनु सकारात्मक कुरा थियो ।

वर्तमान सरकारको पहलमा अर्थमन्त्रालय र पछि सहकारी तथा गरिबी निवारण मन्त्रालय अन्तर्गत रहेको युवासँग स्वरोजगार कोष, राष्ट्रिय योजना आयोग अन्तर्गत रहेको राष्ट्रिय स्वयम्सेवक कार्यक्रम युवा तथा खेलकुद मन्त्रालय अन्तर्गत आउनु युवाहरूका निम्ति राज्य संवेदनशील हुन खोजेको पुष्टि हुने आधार बन्न सक्छ । लामो समयसम्म राजनीतिक तथा सामाजिक क्षेत्रका युवाहरूले आवाज उठाउँदै आएको राष्ट्रिय युवा नीति, युथ भिजन २०२५ लाई सम्बोधन गर्न करिब ५ वर्ष अगाडि राष्ट्रिय युवा परिषद् स्थापना भई ४ वर्ष कार्यकाल समेत पूरा भईसकेको छ । ४ वर्षको अवधीमा राष्ट्रिय युवा परिषद स्थापित भएको देखिन्छ ।

नेपाल सरकारबाट प्राप्त स्रोत साधनलाई उच्चतम प्रयोग गर्दै नागरिक संघसङ्गठन, विकासका साझेदार संघसंस्थासँगको सहकार्यमा नेपालमा युवा परिषद छ । यसले पनि केही कामको थालनी गरेको छ । युवाहरूलाई सहजीकरण गरेको छ भन्ने पुष्टि भएको छ । युवा उद्यम कार्यक्रम, युवामैत्री र सूचना प्रविधिमैत्री बनाउने पहल, युवा संसद, विभिन्न क्षेत्रका युवाहरू, सामाजिक क्षेत्र, उद्यमी क्षेत्र, पुनरस्थापना, विदेशमा गई फर्केका, परम्परागत सीपमा कार्यरत क्षेत्रहरू मार्फत विशेषत सचेतनाका कार्यमा महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको देखिन्छ ।

नेपालमा युवा लक्षित कार्यक्रमहरू एकद्वार प्रणालीबाट सञ्चालन गर्न नसक्नु, युवाहरूको कार्यक्रमहरू कम प्राथमिकतामा पर्नु, युवा संवेदनशील बजेटको अभाव, परिषद्को प्रदेश जिल्ला स्थानीय तहमा संरचनाको अभाव, परिषद्मा स्थाई दरबन्दीको अभाव, युवाहरूको क्षेत्रमा न्यून बजेट वार्षिक बजेटको ०.२८६ प्रतिशत मात्र युवा तथा खेलकुदमा विनियोजन हुनु र त्यसमध्ये करिब ९० प्रतिशत खेलकुद परिषद्मा र बाँकी मन्त्रालय युवा परिषद्, स्काउट आदिमा विनियोजित देखिन्छ । संघीय युवा परिषद् ऐन टुङ्गो लाग्न सकिरहेको स्थिति छैन । बजेटको क्रम घट्दै छ । युवाहरूको इच्छा, आकांक्षा बढिरहेको छ ।

राष्ट्रिय युवा परिषदका युवा क्लव गठन तथा नमूना युवा संसदको अभ्यास, युवा प्रतिभा पहिचान, युवा मैत्री स्थानीय तह, युवा उद्यमकार्यक्रम, युवा उद्यमशीलता विकास तथा वित्तिय साक्षरता, युवा परामर्श जस्ताकार्यक्रममा थप व्यवस्थित तरिकाबाट बजेट विनियोजिन गर्नुपर्ने देखिन्छ । लाभान्वित समूह एउटै भएकोले युवा स्वम्सेवक र युवा स्वरोजगार कार्यक्रमलाई समेत राष्ट्रिय युवा परिषद्को मातहतमा ल्याएर सञ्चालन गर्दा आर्थिक भार पनि कम पर्ने देखिन्छ । त्यसतर्फ ध्यान दिन जरुरी छ ।

राष्ट्रिय युवा परिषद्को पहिलो कार्यकालको कार्यकारी उपाध्यक्ष माधव ढुङ्गेलको कार्यकालमा युवा नीति र युथ भिजन कार्यन्वयनको सकारात्मक सुरुवात भएको छ । नेपालकै इतिहासमा परिषदका अध्यक्ष तथा युवा तथा खेलकुद मन्त्री जगत बहादुर विश्वकर्माको नेतृत्वमा १३ औँ दक्षिण एसियाली खेलकुद प्रतियोगिता सफलतापूर्वक सम्पन्न गरी अपेक्षित नतिजा समेत हासिल गर्नु नेपाली युवाहरूको लागि खुसीको कुरा हो । यसलाई निरन्तरता दिन थप मेहनत गर्न जरुरी छ ।

नेपाल सरकार आफ्नो नीति, कार्यक्रममा प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रम मार्फत युवाहरू उद्यमसँग जोड्ने प्रक्रिया गत वर्ष थालनी गरेको छ भने सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमलाई प्रभावकारी बनाउने प्रयत्न गरेका छ । राष्ट्रिय योजना आयोगको १५ औँ आधार योजनामा युवा र सामाजिक सुरक्षाको विषयलाई महŒव दिएको छ । तथापि लाखौको संख्यामा युवाहरू विदेशिएका छन् । अहिले कोरोना महामारीले उनीहरू नेपाल फर्कन चाहेमा उनीहरूलाई सुरक्षित पूर्वक देश फिर्ती र रोजगारसँग कसरी जोड्ने भन्ने सन्दर्भमा संघीय, प्रदेश र स्थानीय तहसँग प्रभावकारी योजना, कार्यक्रम, अनुगमनको समेत व्यवस्था हुन जरुरी छ ।

अहिले नोबेल कोरोनाबाट पीडित र प्रभावित वर्ग भित्र युवा पनि छन् । करिब ४० लाख भन्दा बढि युवाहरू विदेशमा छन् । उनीहरूको रेमिटान्सले परिवार पालिएका थुप्रै समुदायमा यसको असर पर्दछ । पछिल्लो तथ्याङ्क हेर्दा नेपालमा कोरना संक्रमण हुनेहरू पनि युवाहरूको नै संख्या बढिरहेको देखिन्छ । यस आर्थिक वर्षमा नेपाल सरकारले युवा परिचालन वर्षको रूपमा महत्व दिएर सामाजिक सांस्कृतिक एवम् आर्थिक रूपान्तरण तथा समृद्धिको दिशामा टेवा पुर्याउने अभियान थालनी गरेको थियो । त्यसलाई अब निरन्तरता दिन जरुरी छ ।

राष्ट्रिय युवा परिषदलाई स्रोत साधन सम्पन्न गराउँदै स्थापनाका ५ वर्षमा भएका कार्यहरूलाई समय सापेक्ष सुधार गर्दे युवा विकासका लागि दिर्घकालीन रणनीति युथ भिजन २०२५ को पाँच स्तम्भ गुणस्तरीय र व्यवसायिक शिक्षा, रोजगारी उद्यमशीलता र सीप विकास, स्वास्थ्य र सामाजिक सुरक्षा, युवा परिचालन, सहमागिता र नेतृत्व विकास, खेलकुद र मनोरञ्जनलाई कार्यन्वयन गर्न आगामी साउन १ बाट लागु आ.व.को बजेट युवा संवेदनशील हुन जरुरी छ ।

विदेशमा गएका युवाहरू नेपाल फर्कन चाहेमा कहाँ कसरी स्थापित गर्ने, श्रम र रोजगारलाई उद्यमशीलतासँग कसरी जोड्ने, दिगो विकास लक्ष्य हासिल गर्न नागरिक संघसङ्गठन, विकासका साझेदारहरूसँग कसरी सहकार्य गरी अघि बढ्ने, युवा शान्ति र सुरक्षा सम्बन्धी प्रस्ताव २२५० को कार्यन्वयन गर्न कार्य योजना निर्माण गर्ने र कोरोनाको कारण समस्यामा परेका अर्थतन्त्रलाई उकास्न युवाहरूलाई कसरी जोड्ने भन्ने सन्दर्भमा राज्यले गम्भीर भएर सोच्नु पर्ने अवस्था विद्यमान छ ।

हाल विश्वव्यापी रुपमा फैलिएको कोभिड १९ को संक्रमण र रोकथाम नियन्त्रणको लागि नेपाल सरकारले उच्च स्तरीय समन्वय समिति गठन भई समितिबाट रोकथाम र नियन्त्रणको प्रयास सकारात्मक रुपले अघि बढिरहेको छ । लक डाउन कार्यन्वयनमा जनताहरूबाट राम्रो साथ भएको देखिन्छ तथापी केही सामाजिक सञ्जाल र अनलाइन, युट्युवरले गलत हल्ला फैलाउनेबाट भने सबै जना जोगिन जरुरी छ । राष्ट्रिय युवा परिषद् कार्यकारी उपाध्यक्ष माधव ढुङ्गेलको कार्यकाल सकिए पछि हाल रिक्त छ ।

आफै सुरक्षित हुँदै कोभिड १९ विरुद्ध युवा स्वयम्सेवक परिचालन गर्न गत २०७६चैत्र २४ गते युवा तथा खेलकुद मन्त्रीको अध्यक्षतामा स्वयम्सेवक व्यवस्थापन तथा परिचालन समिति गठन भएको अवस्था छ । भने परिषद्मा आबद्ध भएका तथा नभएका नागरिक संघसंस्था र विकासका साभेदार संस्थाहरूले कोरोना विरुद्ध अभियानमा सचेतना अभिबृद्धि गर्ने, मनोविमर्श कार्यक्रम, जोखिममा परेकालाई उद्दार सम्बन्धित स्थानमा पु¥याउन सहयोग, राहत वितरण तथा अनुगमन प्रदान गर्दै आईरहेका छन् ।

परिषद्मा आबद्ध युवाको सामाजिक संघसंस्था सञ्जाल, उद्यमी, विदेशमा गएर फर्केका, संघीय युवा संसद पुर्नस्थापनाको क्षेत्रमा काम गर्ने लगायतका सञ्जालहरूले आफ्नो ठाउँबाट स्थानीय तह र परिषदसँगको समन्वयमा स्वयम्सेवीको भुमिका निर्वाह गरेका छन् । वल्र्ड भिजन इन्टरनेशनल नेपाल, सेभ द चिल्ड्रेन इन्टरनेशनल नेपाल, गुड नेर्भस इन्टरनेशनल नेपाल, यू.एन.एफ.पि.ए., भि.एस.ओ., निकसाईमन लगायतका संस्थाले स्वास्थ्य सामाग्रहरू स्वास्थ्य मन्त्रालयमा हस्तान्तरण गरिरहेका छन् ।

जागृति बाल तथा युवा सरोकार नेपाल, आयोन, युथ एड्भोकेसी नेपाल, युवा, युवा अभियान, युथ एक्सन नेपाल लगायत युवा संस्थाहरूले पनि स्थानीय तहलाई स्वास्थ्य सुरक्षा सामाग्री र खाद्यान्न सहयोग र मनोविमर्श कक्षा सूचना सम्प्रेशण गर्दै आईरहेका छन् । राष्ट्रिय युवा परिषदमा आबद्ध संस्था युवा विकास केन्द्रको नेतृत्वमा आपतकालीन प्रतिकार्य नेपाल मार्फत देशभरी सामाजिक सञ्जालमा राहत उद्दार पुर्नस्थापनाका काम भईरहेको छ । जहाँ १५०० भन्दा बढि युवाहरू परिचालित छन् ।

अन्य संघसंस्था राजनीतिक पार्टीका भातृ संगठनहरू, उद्योग व्यवसायी, सञ्चारकर्मीहरूले पनि आ–आफ्नो ठाउँबाट सरकारको कार्यमा योगदान पु¥याईरहेको अवस्था छ । यो अवस्थामा युवा परिषद नेतृत्व विहिन हुुन तथा सङ्गठनात्मक ढाँचा र दरबन्दीको टुङ्गो नहुनु युवाहरूको लागि चिन्ताको विषय हो । यसतर्फ सरकारको ध्यान जान जरुरी छ । युवाहरूको विषय समयमा सम्बोधन नहुँदा यसले गलत बाटो लिन थालेमा निकै चुनौतीपूर्ण हुनेहुँदा नेपाल सरकारको नीति तथा कार्यक्रम बजेटको विषयमा छलफल भईरहेको सन्दर्भमा, युवाहरूसँग छरिएर रहेको कार्यक्रमलाई एकिकृत गनेृ, स्वेदशमा युवा, युवासँग कृषि, गाउँ फर्कौ, उत्पादन बढाऊ, सामाजिक सेवामा युवा, नयाँ सिर्जनामा युवा स्वयम्सेवामा युवा, हिंसा विभेद विरुद्ध युवा, जस्ता कार्यक्रम ल्याउन जरुरी छ ।

उत्पादन र उद्यमशीलतासँग जोडिएका कार्यक्रमको प्रभावकारी कार्यान्वयनका लागि प्रभावकारी बजार व्यवस्थापन, सहुलियत व्याजदर सहित ऋण र विमाको व्यवस्था हुनु पनि उत्तिकै जरुरी छ । नोभेला कोरोनाको पछिको परिस्थितिमा करिब १० लाख युवा नेपाल फर्कने आकडा आईरहेको सन्दर्भमा तिनीहरूलाई सुरक्षित पूर्वक ल्याउने, क्वारेन्टाइनमा राख्ने, उनीहरूले सिकेको सीप र क्षमतालाई उचित प्रयोग गर्न विकासका साझेदार संघसंस्था, नागरिक समाज, उद्योगी व्यवसायीहरूसँग प्रभावकारी साझेदारी पनि उत्तिकै जरुरी छ ।

यस्तो गर्न सकेमा कोरोनाले थिलोथिलो पारेको अर्थतन्त्रलाई उकास्न युवाहरूको योगदान हुन सक्दछ तसर्थ राज्यका सकारात्मक पहलकदमीहरूलाई स्वागत गर्दै युवा केन्द्रित कार्यक्रमहरू ल्याउन, बाझो जमिनलाई खेतियोग्य बनाउदै युवा उद्यमशीलता बढाउने तर्फ सबै सरोकारवालाको ध्यान दिन जरुरी छ ।

लेखक पाैडेल राष्ट्रिय युवा परिषद्मा आबद्ध संघसंस्था सञ्जालको अध्यक्ष हुनुहुन्छ ।