भेडा, गोठालो र पर्यटकले गुल्जार बनेको बुकी पाटन

-भुमराज तिवारी

१८ साउन, बागलुङ । गोठालो र पर्यटकले गुल्जार बनेको ढोरपाटनको लेकाली सौन्दर्य बागलुङको ढोरपाटनमा अवस्थित बुकी पाटन पछिल्लो समय आन्तरिक पर्यटक र गोठालाहरूको गन्तव्य बन्न थालेको छ। हरियाली फैलिएको लेकमा अहिले हजारौँ भेडाबाख्राको बथान देखिन्छ।

बागलुङको ढोरपाटन नगरपालिका–६ र ९ मा पर्ने बुकी पाटन क्षेत्र समुद्री सतहदेखि करिब ४ हजार मिटर उचाइमा अवस्थित छ। यही उचाइको सुसंगठित सौन्दर्यमा रम्न पछिल्लो समय आन्तरिक पर्यटकको उल्लेख्य आकर्षण देखिन थालेको छ।

धेरैजसो वर्षेनी जेठको पहिलो साताबाट गोठालाहरू भेडाबाख्राको बथान लिएर बुकी पाटन उक्लिन्छन् । यो क्रम भदौको अन्त्यसम्म चल्ने गर्छ । बर्खायाममा पोषणयुक्त घाँस प्रशस्त पाइने भएकाले गोठालाहरू यहीँ अस्थायी टहरा बनाई बसोबास गर्छन् ।

बुकी पाटन अहिले सेताम्य छ । घाम छिचोलेर ओभालिएको हरियो पाखाभरि भेडाका बथान दौडिरहेका छन् । दर्जनौँ गोठ, सयौँ गोठाला र हजारौँ भेडाबाख्रा, गाईभैँसी, बाख्राले यो क्षेत्र धपक्कै भरिएको छ। गोठालाहरू भन्छन्, “हामीले पढ्न लेख्न पाइनौं, सानैदेखि भेडा गोठ्याउँदै आएका छौँ। तर अहिलेका केटाकेटीहरूलाई पशुपालनमा खासै चासो छैन।”

पश्चिम बागलुङका धेरै किसानहरूका घरमा ५० देखि दुई हजारसम्म भेडा छन्। वर्षभर एउटै ठाउँमा राख्दा घाँसको अभाव हुने भएकाले उनीहरू हिउँदमा बेसी तिर र बर्खामा लेक तिर सर्न बाध्य हुन्छन्। ढोरपाटन क्षेत्रका दहखर्क, टीकाधारा, फुर्सेधारा, फागुने लगायतका विभिन्न ‘बुकी’ क्षेत्रमा पूर्वी रुकुम, डोल्पा, म्याग्दी र बागलुङका सयौँ गोठाला यतिबेला व्यस्त छन्।

बर्खायाममा हरियाली फैलिएको, शीतल हावा बगिरहेको र भेडाबाख्राको आवाज गुञ्जिएको यो क्षेत्र अब पर्यटकहरूको पनि प्रिय गन्तव्य बन्दै गएको छ। यहाँको शान्त वातावरण, हरित पाटी र गोठालाहरूको जीवनशैली हेर्न पर्यटकहरू टेन्ट लिएर आउने गर्छन् ।

जैविक सम्पदाको खानी
नेपालको एक मात्र शिकार आरक्ष ढोरपाटन शिकार आरक्ष धौलागिरी हिमश्रृंखलाको काखमा अवस्थित छ। यो आरक्ष तीन जिल्ला बागलुङ, रुकुम र म्याग्दीमा फैलिएको छ, जसको कुल क्षेत्रफल १,३२५ वर्ग किलोमिटर छ। वि.सं. २०४० (सन् १९८३) मा स्थापना भएको आरक्षले चार वर्षपछि मात्र सरकारी मान्यता प्राप्त गरेको थियो । ढोरपाटन समुन्द्री सतहबाट २,८५० मिटरदेखि ५,५०० मिटरको उचाइमा फैलिएको छ। यसको उत्तर सिमानामा पुथा, चुरेन र गुर्जा हिमाल रहेका छन्, जसले यो क्षेत्रको भौगोलिक सौन्दर्य झनै मनमोहक बनाएको छ।

मौसम: बर्खामा हरियाली, हिउँदमा सेताम्य
ढोरपाटन क्षेत्रमा बर्खा आश्विन महिनासम्म रहन्छ। हिउँदमा यहाँको तापक्रम अत्यधिक कम हुने र जोडसँग हावा चल्ने गर्छ। माथिल्लो भेग बिहान कुहिरोले ढाकिने भए पनि दिउँसो सफा हावा चल्ने गर्दछ। माघ–फागुनमा तल्लो भेगसम्म हिउँ पर्ने भएकाले स्थानीय बासिन्दाहरू बर्खायाममा बुकी र हिउँदयाममा औलतिर बसाई सर्ने गर्छन् ।

यसरी पुगिन्छ ढोरपाटन
ढोरपाटन बागलुङको पश्चिमतर्फ पर्छ। बुर्तिवाङ बजारबाट सालझण्डी सडकमार्ग हुँदै हाल साना बस र जिपमार्फत ढोरपाटन उपत्यका पुग्न सकिन्छ। सामान्यतया झन्डै ३ घण्टाको यात्रापछि यो क्षेत्र पुग्न सकिन्छ।

वनस्पति र जीवजन्तु
ढोरपाटन क्षेत्र जैविक विविधताले भरिपूर्ण छ। यहाँ गोब्रे सल्ला, भोजपत्र, लालीगुराँस, सिंदूर, धुपी, देबदारु लगायत १८५ प्रजातिका दुर्लभ वनस्पति पाइन्छन् । वन्यजन्तुमा ८५२ नाउर, २०० झारल, हिउँ चितुवा, हिमाली कालो भालु, थारल, घोरल, लंगुर, चित्तललगायत ३२ प्रजातिका स्तनधारी जनावर तथा १३० प्रजातिका पंक्षी रहेका छन्।

शिकार अनुमति: नियममा कडाइ
शिकारका लागि परिचित यस आरक्षमा सरकारले निर्धारण गरेको कोटाअनुसार मात्र सिकार गर्न पाउने व्यवस्था छ। पेशेवर सिकारीलाई सशुल्क अनुमति दिइन्छ, जसअनुसार ९ नाउर र ११ झारलको सिकार गर्न सकिनेछ। तर, हिउँ चितुवा, घोरल, हिमाली कालो भालु, लंगुर, भुक्ने मृगजस्ता लोपोन्मुख जनावरको सिकार पूर्ण रूपमा निषेध गरिएको छ।

पर्यटनको सम्भावना
सिकारभन्दा धेरै अगाडि ढोरपाटन अब जैविक पर्यटन र प्राकृतिक अनुसन्धानको केन्द्र बन्न थालेको छ। बुकी पाटनजस्ता स्थानहरूमा हाल आन्तरिक पर्यटकहरूको चहलपहल बढेको छ। भेडाबाख्राका बथान, गोठालाको जीवनशैली, हरियाली पहाड र चिसो हावाले ढोरपाटन अब प्राकृतिक शान्तिको खोजी गर्नेहरूका लागि उत्तम गन्तव्य बन्न थालेको छ।

अन्त्यमा:
ढोरपाटन शिकार आरक्ष केवल एक शिकार क्षेत्र हैन, यो नेपालको जैविक सम्पदा, हिमाली संस्कृति र स्थानीय जीवनशैलीको मूर्त प्रमाण हो। संरक्षण र सन्तुलित प्रयोगको सन्तुलन राख्न सकियो भने, ढोरपाटन भविष्यमा अन्तर्राष्ट्रिय गन्तव्यको रूपमा चम्कन सक्छ।  तस्बिरहरूः भुमराज तिवारी र विशाल अधिकारी