नेपालको शान्ति र स्थिरताका लागि जबजको जिम्मेवारी र योगदान

-अनिश न्याैपाने

जननेता स्व मदन भण्डारीद्वारा प्रतिपादित बहुदलीय जनवाद नेपाल नेकपा (एमाले) को राजनीतिक सिद्धान्त हो । बहुदलीय प्रतिस्पर्धा भएको राजनीतिक शासन प्रणाली सहितको जनवादी राज्यसत्ता भएकाले यसलाई बहुदलीय जनवाद भनियो । बहुदलीयता शासनको प्रणाली हो भने जनवाद राज्य शक्तिको परिचालनको परिभाषित अभिव्यक्ति हो । बहुदलीय जनवादको अवधि भनेको योग्यताको आधारमा काम अनि काम अनुसारको दाम दिने समाजवादी समाजको रूपान्तरण र निर्माण अघि पर्याप्त भौतिक विकास गर्ने तम्तयारीको समय हो । यसले पछ्याएको मूल मर्मलाई बुझ्न मुख्यतः निम्न बुँदाहरूले सहयोग पुग्ने छ।

लोकतान्त्रिक मूल्य र मान्यता

जनताको बहुदलीय जनवादले लोकतान्त्रिक मूल्य र मान्यतालाई आत्मसात् गरेको छ । लोकतान्त्रिक मूल्य र मान्यता पुँजीवादीहरूकै देखाउने दाँत मात्र हुन बरु वामपन्थीहरूले यसलाई जनहितको लागि प्रयोग गर्नु पर्दछ । लोकतान्त्रिक मूल्य र मान्यता भनेका ती सिद्धान्त र आदर्शहरू हुन् जसले लोकतन्त्रको आधारशिला निर्माण गर्छन् । मूल्य र मान्यताले व्यक्तिगत स्वतन्त्रता, मानव अधिकार, कानुनी शासन, र समानताको प्रत्याभूति गर्छन्। लोकतान्त्रिक प्रणालीमा यी सिद्धान्तहरूलाई आत्मसात् गर्नु आवश्यक छ। लोकतन्त्रमा शक्ति र अधिकारको स्रोत जनता हुन्। जनताले निर्वाचित प्रतिनिधिमार्फत शासन प्रणालीमा भाग लिन्छन्।

जनताको मताधिकारलाई सम्मान गर्दै, प्रत्येक नागरिकले निर्वाचनमा भाग लिने र आफ्नो प्रतिनिधि चयन गर्ने अधिकार प्राप्त गर्छन । लोकतान्त्रिक प्रणालीमा कानुनी शासनको पालना गर्नुपर्छ। सबै नागरिक, चाहे उनीहरू सरकारमा होस् वा सर्वसाधारण, कानूनको अधीनमा रहन्छन्। कानून सबैका लागि समान र न्यायसङ्गत हुनु आवश्यक छ। लोकतन्त्रमा प्रत्येक व्यक्तिको स्वतन्त्रताको रक्षा गरिन्छ। अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता, धर्मपालना को स्वतन्त्रता, विचारको स्वतन्त्रता, र अन्य व्यक्तिगत स्वतन्त्रता सबै नागरिकलाई सुनिश्चित गरिनुपर्छ। व्यक्तिले बिना डर आफ्नो विचार प्रकट गर्न पाउनु लोकतन्त्रको मुख्य मर्म हो।

लोकतन्त्रले प्रत्येक नागरिकको आधारभूत मानवअधिकारको रक्षा गर्छ। जीवनयापनको स्वतन्त्रता, सम्पत्ति, शिक्षा, स्वास्थ्य, र समानताको अधिकारलाई सम्मान गर्दै, सरकारले यी अधिकारहरूको प्रत्याभूति गर्नुपर्छ। लोकतन्त्रमा सबै नागरिकहरू कानूनको अगाडि समान छन् । जात, धर्म, लिङ्ग, भाषा, वर्ग आदि कुनै पनि आधारमा भेदभाव गर्न पाइँदैन। समानताको सिद्धान्तले सबैलाई समान अवसर र अधिकार प्रदान गर्छ। लोकतान्त्रिक सरकार पारदर्शी र जवाफदेही हुनुपर्छ। बरु जनता जानकार हुनुपर्छ कि सरकार के गर्दैछ र किन गर्दैछ। सरकारी गतिविधिहरू र निर्णय प्रक्रियाहरू खुला र पारदर्शी हुनुपर्छ, र जनताको प्रश्नहरूको जवाफ दिने प्रणाली स्थापित हुनुपर्छ। लोकतन्त्रमा जनताको सक्रिय सहभागिता आवश्यक छ। नीतिगत निर्णयहरूमा जनताको राय र सहमति महत्त्वपूर्ण हुने गर्दछ ।

जनप्रतिनिधिहरूले जनताको चाहना र आवश्यकताहरूसँग मेल खाने नीतिहरू निर्माण गर्नुपर्छ।लोकतन्त्रले विभिन्न विचारधारा, संस्कृति, र समुदायहरूको प्रतिनिधित्वलाई सम्मान गर्दछ। बहुलवादले समाजमा विविधता र सहअस्तित्वको भावना विकास गर्छ। विभिन्न राजनीतिक दल, नागरिक समाज, र समुदायहरूले आफ्नो विचार र दृष्टिकोण प्रकट गर्न स्वतन्त्र हुनु लोकतन्त्रको विशेषता हो।लोकतान्त्रिक प्रणालीमा सत्ता शान्तिपूर्ण र वैधानिक माध्यमबाट हस्तान्तरण गरिन्छ। निर्वाचनको माध्यमबाट जनताले आफ्नो प्रतिनिधि चयन गर्छन् भने सत्ता परिवर्तन प्रक्रिया लोकतान्त्रिक विधि अनुसार नै हुन्छ । लोकतान्त्रिक मूल्य र मान्यतामा न्यायपालिकाको स्वतन्त्रता अति महत्त्वपूर्ण छ । न्यायपालिकाले कानूनको पालन गराउने र मानव अधिकारको रक्षा गर्ने काम गर्छ। स्वतन्त्र न्यायपालिकाले सरकार र अन्य शक्तिशाली निकायहरूको नियन्त्रण भन्दा बाहिर रहनुपर्छ। समाजमा स्वतन्त्रता, समानता, न्याय, र मानव अधिकारको प्रत्याभूत हुन पर्दछ। यी मूल्य र मान्यतालाई आत्मसात् गर्दा मात्र सच्चा लोकतन्त्रको अनुभव गर्न सकिन्छ।

बहुदलीयता र बहुलवाद

बहुदलीयता र बहुलवाद लोकतन्त्रको आधारभूत सिद्धान्तहरू हुन् जसले समाजमा विविधता, समावेशीकरण, र स्वस्थ प्रतिस्पर्धालाई प्रवर्धन गर्छन्। यी दुई अवधारणाले लोकतान्त्रिक प्रक्रियाको सुदृढीकरण, जनताको प्रतिनिधित्व, र समाजको विविधता र सहअस्तित्वको महत्वलाई उजागर गर्छन्।बहुदलीयता भनेको एकभन्दा बढी राजनीतिक दलहरूलाई प्रतिस्पर्धा गर्न, अस्तित्वमा रहन, र जनताको मतद्वारा निर्वाचित हुने अवसर प्रदान गर्ने प्रणाली हो। बहुदलीय प्रणालीमा, विभिन्न राजनीतिक दलहरूले आ-आफ्ना विचारधारा, नीति, र कार्यक्रम प्रस्तुत गरेर जनताको समर्थन प्राप्त गर्ने प्रयास गर्छन्।

बहुदलीय प्रणालीमा विभिन्न विचारधारा र नीतिहरूको प्रतिस्पर्धा हुन्छ, जसले गर्दा जनताले विभिन्न विकल्पहरूबाट उत्तम विकल्प छनौट गर्न सक्छन्।राजनीतिक दलहरूबीचको प्रतिस्पर्धाले जनतालाई अझ राम्रो सेवा र नीति प्रदान गर्न प्रेरित गर्छ।बहुदलीय प्रणालीले जनताको विविधतापूर्ण राय र आवश्यकताहरूलाई प्रतिनिधित्व गर्छ।प्रतिस्पर्धी वातावरणले दलहरूलाई जवाफदेही र पारदर्शी बनाउन मद्दत गर्छ।जनताले विभिन्न राजनीतिक दलहरूमध्येबाट आफ्नो प्रतिनिधि छनोट गर्न सक्छन्।राजनीतिक दलहरूबीचको प्रतिस्पर्धाले जनताका समस्याहरूलाई प्राथमिकता दिन प्रेरित गर्छ।समाजका विभिन्न वर्ग, समुदाय, र समूहहरूको प्रतिनिधित्व सुनिश्चित हुन्छ।

बहुलवाद भनेको समाजमा विभिन्न समूह, समुदाय, विचारधारा, र संस्कृतिहरूको सहअस्तित्व र समान सहभागितालाई मान्यता दिने सिद्धान्त हो। बहुलवादले समाजमा विविधता र समावेशीकरणलाई महत्व दिन्छ।समाजमा विभिन्न धार्मिक, सांस्कृतिक, जातीय, र भाषिक समूहहरूको सहअस्तित्वलाई मान्यता दिन्छ।विभिन्न विचारधारा र मान्यताहरूप्रति सहिष्णुता र आदर हुन आवश्यक छ।येस्ले विविधतामा एकता कायम राख्न मद्दत गर्छ।सबै समूह र समुदायको सहभागिताले समाजको समग्र विकासलाई सुनिश्चित गर्छ।

विभिन्न समूहहरूको सहअस्तित्वले समाजमा शान्ति र सद्‍भावलाई प्रवर्धन गर्छ।विविधता र बहुलवादले नयाँ विचार र दृष्टिकोणहरूलाई प्रोत्साहित गर्छ, जसले समाजमा नवीनता र रचनात्मकता पनि ल्याउँछ।बहुलवादले विभिन्न समूहहरूको भावना र मान्यतालाई सम्मान गर्न असफल हुँदा द्वन्द्व उत्पन्न हुन सक्छ। विभिन्न समूहहरूको चासो र अधिकारलाई सन्तुलनमा राख्न कठिन हुन सक्छ।बहुदलीयता र बहुलवाद लोकतान्त्रिक प्रणालीको अनिवार्य अंगहरू हुन्। बहुदलीयता राजनीतिक प्रतिस्पर्धा र प्रतिनिधित्वलाई सुनिश्चित गर्छ भने बहुलवाद समाजमा विविधता र सहअस्तित्वलाई प्रवर्धन गर्छ। यी दुवै अवधारणाहरूले मिलेर लोकतन्त्रलाई सशक्त, समावेशी, र न्यायसङ्गत बनाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्।

मानव अधिकार र स्वतन्त्रता

मानव अधिकार र स्वतन्त्रता भनेका ती आधारभूत अधिकार र स्वतन्त्रताहरू हुन् जसले प्रत्येक व्यक्तिको गरिमा, सम्मान, र न्याय सुनिश्चित गर्दछ। यी अधिकार र स्वतन्त्रताहरू व्यक्ति भएर जन्मनेबित्तिकै प्राप्त हुन्छन् र कुनै पनि अवस्था वा परिस्थितिमा तिनलाई खारेज गर्न सकिँदैन। लोकतान्त्रिक समाजमा मानव अधिकार र स्वतन्त्रता अत्यन्तै महत्वपूर्ण छन्।मानव अधिकारहरू सार्वभौम, अविभाज्य, परस्पर निर्भर, र समान छन्।प्रत्येक व्यक्तिलाई जीवनको अधिकार हुन्छ। कुनै पनि व्यक्तिलाई गैरकानुनी रूपमा मार्न पाइँदैन।व्यक्तिलाई कुनै पनि आधारमा अवैध रूपमा बन्दी बनाइँदैन।सबै व्यक्ति कानूनको अगाडि समान छन् र कुनै पनि प्रकारको भेदभावबाट मुक्त छन्।व्यक्तिले आफ्नो विचार, धारणा, र राय स्वतन्त्र रूपमा प्रकट गर्न पाउँछ।प्रत्येक व्यक्तिले आफ्नै धर्म मान्न, पालना गर्न, र प्रचार गर्न पाउँछ।प्रत्येक व्यक्तिलाई शिक्षाको पहुँच र अवसर प्राप्त गर्न पाउनु पर्ने अधिकार छ।प्रत्येक व्यक्तिलाई स्वास्थ्य सेवा प्राप्त गर्न पाउने अधिकार छ।व्यक्तिलाई सम्पत्ति राख्न, प्रयोग गर्न, र त्यसको उपभोग गर्न पाउने अधिकार छ।

मानव अधिकारले प्रत्येक व्यक्तिको गरिमा र सम्मानको रक्षा गर्छ।मानव अधिकारले न्याय सुनिश्चित गर्छ, जसले गर्दा व्यक्ति अन्याय र अत्याचारबाट सुरक्षित रहन्छ। मानव अधिकारको रक्षा गर्ने समाजमा शान्ति र स्थिरता कायम रहन्छ।मानव अधिकारको संरक्षणले समाजको समग्र विकासलाई प्रोत्साहित गर्छ।विभिन्न कारणले मानव अधिकारको उल्लङ्घन हुन्छ, जस्तै युद्ध, गरिबी, असमानता, आदि।जातीय, लैङ्गिक, धार्मिक, र आर्थिक आधारमा भेदभावले मानव अधिकारको उल्लङ्घन हुने गर्छ।स्वतन्त्रता भनेको सारमा व्यक्तिले कुनै पनि प्रकारको बाधा वा नियन्त्रण बिना आफ्नो जीवन यापन गर्ने, विचार व्यक्त गर्ने, र निर्णय लिन पाउने अधिकार हो। स्वतन्त्रताले व्यक्तिलाई आफ्नो जीवनको नियन्त्रण र जिम्मेवारी लिन सक्षम बनाउँछ।व्यक्तिले आफ्नो विचार, राय, र धारणा स्वतन्त्र रूपमा व्यक्त गर्न पाउँछ।

व्यक्तिले आफ्नो इच्छानुसार धर्म मान्न, पालन गर्न, र प्रचार गर्न पाउँछ।व्यक्तिले स्वतन्त्र रूपमा यात्रा गर्न, बसोबास गर्न, र काम गर्न पाउँछ।व्यक्तिले स्वतन्त्र रूपमा संघ, संस्था, र संगठन गठन गर्न पाउँछ। व्यक्तिले आफ्नो विश्वास, धारणा, र विचार स्वतन्त्र रूपमा राख्न पाउँछ।स्वतन्त्रताले व्यक्तिलाई सशक्त बनाउँछ र आफ्नो जीवनको जिम्मेवारी लिन सक्षम बनाउँछ।स्वतन्त्रताले व्यक्तिलाई नयाँ विचार र दृष्टिकोण प्रकट गर्न प्रोत्साहित गर्छ, जसले समाजमा नवीनता ल्याउँछ।स्वतन्त्रता बिना प्रगति र विकास सम्भव छैन। स्वतन्त्रताले व्यक्ति र समाजको प्रगति सुनिश्चित गर्छ।सरकारले अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतामा सेन्सरशिप लगाउँदा स्वतन्त्रताको हनन हुन्छ। नेपालजस्तो बहुसांस्कृतिक र विविधतायुक्त समाजमा मानव अधिकार र स्वतन्त्रताको रक्षा गर्दै लोकतान्त्रिक मूल्यहरूको पालना गर्न अत्यन्तै आवश्यक छ।

समाजवाद र समतामूलक विकास

समाजवाद र समतामूलक विकास जसले समाजमा आर्थिक समानता, सामाजिक न्याय, र सर्वसाधारणको समृद्धिलाई प्राथमिकता दिन्छन्। यी दुई सिद्धान्तहरूले गरिबी, असमानता, र अन्यायको अन्त्य गर्दै सबै नागरिकलाई समान अवसर र सुविधा प्रदान गर्न ध्यान दिन्छन् । समाजवाद भनेको उत्पादनका साधनहरू (जस्तै, उद्योग, कृषि, शिक्षा, स्वास्थ्य) सरकार वा समुदायको नियन्त्रणमा रहनुपर्ने र तिनको उपयोगले समाजको सबै सदस्यहरूलाई लाभ पुर्‍याउनुपर्ने विचारधारा हो। समाजवादले निजी सम्पत्ति र पूँजीवादको प्रतिस्थापन गर्दै सामूहिक हितमा आधारित प्रणालीको वकालत गर्छ । उत्पादनका साधनहरूको सामूहिक स्वामित्व हुन्छ, जसले आर्थिक स्रोतहरूमा सबैको समान अधिकार सुनिश्चित गर्दछ।समाजवादी अर्थतन्त्र योजनाबद्ध हुन्छ, जसले आर्थिक गतिविधिहरूलाई समन्वयीत र नियन्त्रित गर्छ।समाजवादले धन र साधनहरूको समान वितरणमा जोड दिन्छ, जसले गरिबी र असमानतालाई घटाउँछ।सरकारले स्वास्थ्य, शिक्षा, आवास, र रोजगारी जस्ता सेवाहरू उपलब्ध गराउँछ, जसले नागरिकहरूको कल्याण सुनिश्चित गर्छ।सबै नागरिकलाई समान अवसर र सुविधा प्रदान गर्दै आर्थिक असमानतालाई घटाउँछ।

समाजका सबै वर्गहरूलाई न्यायसङ्गत व्यवहार र अवसर प्राप्त गर्न मद्दत गर्छ।सबै नागरिकको समृद्धिमा ध्यान दिँदा समाजको समग्र विकास सम्भव हुन्छ।सरकारद्वारा प्रदान गरिने समतामूलक सेवाहरूले नागरिकहरूको सुरक्षा र कल्याण सुनिश्चित हुन्छ । समतामूलक विकास भनेको समाजका सबै सदस्यहरूलाई समान अवसर, सुविधा, र अधिकार प्रदान गर्दै आर्थिक, सामाजिक, र सांस्कृतिक विकास सुनिश्चित गर्ने प्रक्रिया हो। यो अवधारणा न्यायसङ्गत र समावेशी विकासमा जोड दिन्छ।यो सबैलाई समान अवसर र सुविधा प्रदान गर्दै असमानतालाई घटाउने व्यवस्था हो।

समाजका सबै वर्ग र समुदायलाई विकास प्रक्रियामा समावेश गर्ने, न्यायसङ्गत नीति र कार्यक्रमहरूमार्फत समाजमा समानता सुनिश्चित गर्ने शासनको मूल ध्येय हुनुपर्छ ।वर्तमान र भविष्यका पुस्ताका आवश्यकताहरूलाई ध्यानमा राख्दै वातावरणीय, आर्थिक, र सामाजिक दृष्टिकोणबाट दीर्घकालीन विकास हुँदा मात्रै समाजमा समानता र न्यायको प्रत्याभूति दिलाउन सकिन्छ ।यो व्यवस्थामा मात्र समाजका सीमान्तकृत, दलित, महिला, आदिवासी, जनजाति लगायतका सबै समूहको सहभागिता सुनिश्चित हुन्छ।सबैको समृद्धिमा ध्यान दिँदा समाजको समग्र विकास सम्भव हुन्छ।समतामूलक विकासले समाजमा शान्ति र स्थिरता कायम गर्न मद्दत गर्छ।विद्यमान असमानता र भेदभावको अन्त्य गर्न कठिन छ तर असम्भव छैन। लोकतान्त्रिक आन्दोलन र त्यसपछिका परिवर्तनहरूले समाजवादतर्फको यात्रा र समतामूलक विकासको प्रक्रिया सुरु गर्यो। सामाजिक सुरक्षा कार्यक्रमहरूको कार्यान्वयन,गुणस्तरीय शिक्षा र स्वास्थ्य सेवामा पहुँच बढाउन विभिन्न कार्यक्रमहरू,कृषिमा आत्मनिर्भरता, उद्योगको विकास, र रोजगार सृजनामा जोड दिदै जातीय, लैङ्गिक, धार्मिक, र सांस्कृतिक समूहहरूको प्रतिनिधित्व सुनिश्चित गर्दै समावेशी नीतिहरू कार्यान्वयन हुँदै जाँदा हामीले समाजवादमा पुग्न सक्छौँ ।

राष्ट्रिय एकता र अखण्डता

राष्ट्रिय एकता र अखण्डता भनेका कुनै पनि राष्ट्रको स्थिरता, शान्ति, र समृद्धिको आधार हुन्। यी अवधारणाहरूले मूलतः राष्ट्रको एकरूपता, सार्वभौमिकता, र अखण्डतालाई बुझाउछ। नेपालजस्तो बहुसांस्कृतिक र बहुभाषिक देशमा राष्ट्रिय एकता र अखण्डता अझै महत्त्वपूर्ण छ।राष्ट्रिय एकता भनेको कुनै पनि देशका नागरिकहरूबिच एकता, सद्‍भाव, र सहकार्यको भावना हो। यसले विभिन्न जातीय, भाषिक, धार्मिक, र सांस्कृतिक पृष्ठभूमिका नागरिकहरूलाई एकताबद्ध गर्छ र राष्ट्रको हितमा काम गर्न प्रेरित गर्छ।विभिन्न जातीय, धार्मिक, र सांस्कृतिक समूहहरूबिच आपसी सद्‍भाव र सहअस्तित्वको भावना विकास गर्न राज्य दत्तचित्त हुन आवश्यक छ । सबै नागरिकलाई समान अवसर र अधिकारको प्रत्याभूतिले राष्ट्रिय एकतालाई प्रोत्साहित गर्छ।राष्ट्रिय हित र समृद्धिको साझा लक्ष्यमा सबै जनता सहभागिता आवश्यक छ ।

एकीकृत राष्ट्रिय पहिचान र गौरवको भावना अनि राष्ट्रिय एकताले समाजमा आर्थिक र सामाजिक विकास छिटो हुन्छ।राष्ट्रिय एकताले बाह्य र आन्तरिक खतराहरूको सामना गर्न मद्दत गर्छ।समाजमा एकता र सहकार्यले सामाजिक संरचनालाई बलियो बनाउँछ।जातीय, धार्मिक, र भाषिक विभाजनले राष्ट्रिय एकतालाई कमजोर बनाउनछ।विभिन्न समूहहरूबिच असहिष्णुता र द्वन्द्वले एकतालाई खलल पुर्याउँछ।राष्ट्रिय अखण्डता भनेको राष्ट्रको भौगोलिक, राजनीतिक, र प्रशासनिक सीमाहरूको सुरक्षा र संरक्षण हो। यसले राष्ट्रको सार्वभौमसत्ता, स्वतन्त्रता, र एकरूपतालाई सुनिश्चित गर्छ। अखण्डता कायम हुँदा बाह्य र आन्तरिक खतराहरूबाट सुरक्षा मिल्छ। अखण्ड राष्ट्रमा राजनीतिक स्थिरता रहन्छ।स्थिर र अखण्ड राष्ट्रमा आर्थिक गतिविधि सुदृढ हुन्छ।अखण्डता कायम गर्दा राष्ट्रिय पहिचान र गौरव बढ्छ।विद्रोह, पृथक्तावादी आन्दोलन, र आतङ्कवादले अखण्डतालाई खलल पुर्याउँछ । विभिन्न सांस्कृतिक उत्सव र पर्वहरूमा सबै समुदायको सहभागिता हुँदा सद्‍भाव र एकता बढाउँछ। सहअस्तित्व, र समावेशीकरणको भावना विकास गर्दै राष्ट्रको एकता र अखण्डतालाई सुदृढ गर्न सकिन्छ।

पारदर्शिता र जवाफदेहीता

बहुदलीय जनवादी सिद्धान्तमा पारदर्शिता र जवाफदेहिता महत्वपूर्ण तत्वहरू हुन् जसले समाजमा सुशासन र विश्वासलाई प्रोत्साहित गर्छ।पारदर्शिता भनेको सरकार, राजनीतिक दलहरू, र संस्थाहरूको कार्य र निर्णय प्रक्रियाहरू खुला, स्पष्ट, र सर्वसाधारणको पहुँचमा हुने अवस्था हो। पारदर्शिताले भ्रष्टाचार, अनियमितता, र बेइमानीलाई रोक्न मद्दत गर्छ।सर्वसाधारणलाई सरकारी निर्णय, नीति, र कार्यक्रमहरूको बारेमा जानकारी दिनु ,निर्णय प्रक्रियाहरूमा सर्वसाधारणको सहभागिता र निरीक्षण सुनिश्चित गर्नु पर्छ । सार्वजनिक निकायहरू र संस्थाहरूले आफ्ना गतिविधि र वित्तीय विवरणहरूको स्पष्ट रिपोर्टिङ गर्नु,नागरिक र सरकारबिच नियमित संवाद र जानकारीको आदान-प्रदान गरिने प्रबन्ध अनि पारदर्शिताले भ्रष्टाचारलाई रोक्न मद्दत गर्छ ।

सर्वसाधारणलाई सरकार र संस्थाप्रति विश्वास बढाउँछ।पारदर्शिताले जनताको समर्थन र सहयोग प्राप्त गर्न मद्दत गर्छ।खुला प्रक्रियाले सुधार र नवप्रवर्तनलाई प्रोत्साहित गर्छ।सबै नागरिकसम्म सही र समयमै सूचना पुर्‍याउन सक्नुपर्छ । जवाफदेहीता भनेको सरकार, राजनीतिक दलहरू, र सार्वजनिक निकायहरूले आफ्ना कार्यहरूको लागि जनताको अगाडि जवाफदेही रहनु हो। यो अवधारणा पारदर्शिता, न्याय, र सुशासनसँग निकट सम्बन्धित छ।जनताले प्रश्न उठाउन र सुझाव दिन पाउने प्रणाली अझ व्यवस्थित पार्नुपर्छ ।सबै कार्यहरू संविधान र कानुनी दायराभित्र रहनु सुशासनको प्रमुख तत्व हो। बरु यसले जनताको विश्वास बढाउँछ र सरकार तथा संस्थाप्रति समर्थन प्राप्त हुन्छ। जवाफदेहीताले सेवा प्रवाहलाई प्रभावकारी र पारदर्शी बनाउँछ। जवाफदेहिताले भ्रष्टाचार र अनियमिततालाई रोक्न मद्दत गर्छ।जनताको बहुदलीय जनवादमा पारदर्शिता र जवाफदेहीता महत्वपूर्ण छ नेपालजस्तो विकासशील राष्ट्रमा पारदर्शिता र जवाफदेहीताले सुशासन, समृद्धि, र स्थायित्व सुनिश्चित गर्न मद्दत पुर्याउँछ।स्थानीय तहले आयोजना गर्ने सार्वजनिक सुनुवाइ कार्यक्रमहरूले जनताको चासो र सुझावलाई समेट्छ । जबजले शासन र शासकको पारदर्शिता र जवाफदेहीता दुवैको वकालत गर्दछ।

जनताको बहुदलीय जनवादमा समावेशी विकास

जनताको बहुदलीय जनवाद (People’s Multiparty Democracy) मा समावेशी विकास भनेको समाजका सबै वर्ग, समुदाय, र समूहहरूको सहभागिता, प्रतिनिधित्व, र लाभलाई सुनिश्चित गर्दै आर्थिक, सामाजिक, र सांस्कृतिक विकास गर्नु हो।समावेशी विकास भनेको कुनै पनि देश वा समाजका सबै सदस्यहरूलाई विकासको लाभ प्राप्त गर्न र समान अवसर पाउन सुनिश्चित गर्ने प्रक्रिया हो। यसले गरिबी, असमानता, र विभाजनलाई कम गर्दै समृद्धि, शान्ति, र स्थायित्वलाई प्रोत्साहित गर्छ।सबै नागरिकलाई समान अवसर प्रदान गर्नुपर्छ, चाहे उनीहरूको जातीय, लैङ्गिक, धार्मिक, वा आर्थिक पृष्ठभूमि जे होस्।नीति निर्माण र कार्यान्वयनमा सबै समुदाय र वर्गहरूको प्रतिनिधित्व र सहभागिता सुनिश्चित गर्नु पर्छ।सबैलाई समान न्याय र अधिकार प्रदान गरिदा सामाजिक विभाजन र अन्यायको अन्त्य हुनेछ ।

सबै वर्ग र समुदायको आर्थिक उन्नतिमा सरकार गतिशील हुँदा समाजको समग्र विकासलाई प्रोत्साहन पुग्छ।गुणस्तरीय शिक्षा र स्वास्थ्य सेवामा सबैको पहुँच सुनिश्चित व्यवस्था सहित समावेशी विकासले गरिबीलाई घटाउन र सामाजिक असमानतालाई अन्त्य गर्न मद्दत गर्छ। सबै वर्ग र समुदायको सहभागिता र प्रतिनिधित्वले समाजलाई बलियो बनाउँछ। शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, र सामाजिक सुरक्षाका विभिन्न कार्यक्रमहरू मार्फत समावेशीता सुनिश्चित गर्ने प्रयास लाई अझै गति दिनु पर्दछ ।महिलाको आर्थिक, सामाजिक, र राजनीतिक सशक्तीकरणका लागि विशेष कार्यक्रमहरू, दलित, आदिवासी जनजाति, मधेसी, थारू, मुस्लिम, र अन्य सीमान्तकृत समुदायका लागि विशेष विकास कार्यक्रमहरू लाई समयानुकूल व्यवस्थित गर्दै लैजानु पर्दैछ । स्थानीय तहलाई सुदृढ गर्दै समावेशी विकासमा जोड दिन सकिन्छ ।

विकासका लागि आवश्यक स्रोत साधनको अभावले समावेशी विकासलाई प्रभावित गर्न सक्छ।सामाजिक, आर्थिक, र राजनीतिक भेदभाव र असमानताले समावेशी विकासलाई कठिन बनाउँछ।दुर्गम र पिछडिएका क्षेत्रहरूमा सूचना र सेवाको पहुँच बढाउन पहलकदमी चाल्नुपर्ने छ।जनताको बहुदलीय जनवादमा समावेशी विकास भनेको समाजका सबै वर्ग, समुदाय, र समूहहरूको समृद्धि, शान्ति, र न्याय सुनिश्चित गर्ने प्रक्रिया हो। समावेशी विकासले सामाजिक, आर्थिक, र राजनीतिक स्थिरता कायम राख्न मद्दत गर्छ। हाम्रोजस्तो विविधतायुक्त समाजमा सबैलाई समान अवसर र सुविधा प्रदान गर्दै न्यायसङ्गत र समावेशी विकासलाई प्रोत्साहित गर्न आवश्यक छ।

शान्ति र स्थिरता

बहुदलीय जनवादको मुख्य मर्म भनेको शान्ति र स्थिरताको स्थापनामा निहित छ। शान्ति र स्थिरता कुनै पनि राष्ट्रको प्रगति र समृद्धिको आधार हो, र बहुदलीय जनवादले यी दुई तत्वालाई सुदृढ गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ।शान्ति भनेको द्वन्द्व, हिंसा, र अस्थिरता नहुनु हो। यसमा आन्तरिक रूपमा सामाजिक सद्‍भाव, आपसी समझदारी, र सहकार्यको भावना समावेश हुन्छ भने बाह्य रूपमा छिमेकी राष्ट्रहरूसँग मैत्रीपूर्ण सम्बन्ध र विवाद रहित अवस्था समावेश हुन्छ।स्थिरता भनेको राजनीतिक, आर्थिक, र सामाजिक क्षेत्रमा निरन्तरता, सुरक्षितता, र विश्वसनीयता हो ।

स्थिरताले समाजलाई दीर्घकालीन विकास र प्रगतिको आधार दिन्छ।बहुदलीय जनवादले लोकतान्त्रिक मूल्य र मान्यतालाई अपनाएर सबै राजनीतिक दल र नागरिकको सहभागिता सुनिश्चित गर्छ। यसले लोकतान्त्रिक प्रक्रियामा जनताको विश्वास बढाउँछ र शान्ति कायम राख्छ।कानून र नियमहरूको पालनाले सामाजिक न्याय र समानतालाई प्रवर्धन गर्छ, जसले शान्ति र स्थिरतालाई सुदृढ पार्छ।विभिन्न जातीय, धार्मिक, र सांस्कृतिक समूहहरूको सहअस्तित्व र सद्‍भावलाई प्रोत्साहित गर्दै समाजमा शान्ति र स्थिरता कायम राख्छ।

समावेशी विकासका कार्यक्रम र नीतिहरूले सबै नागरिकको सहभागिता र लाभ सुनिश्चित गरेर सामाजिक असमानतालाई घटाउँछन् ।राजनीतिक दलहरूबिच संवाद र सहकार्यलाई प्रोत्साहित गर्दै समस्याहरूको समाधान गर्न र विवादहरूको शान्तिपूर्ण निराकरण गर्न मद्दत गर्छ।नेपालको संविधानमा सबै नागरिकका अधिकार र समानताको प्रत्याभूति गरिएको छ, जसले शान्ति र स्थिरतालाई सुदृढ पार्छ।लोकतान्त्रिक प्रक्रियाको माध्यमबाट संविधानसभा र स्थानीय निकायहरूको चुनावले जनताको प्रतिनिधित्व र सहभागिता सुनिश्चित गरेको छ।विभिन्न विद्रोही समूहहरूसँग शान्ति सम्झौता गरेर द्वन्द्वको शान्तिपूर्ण समाधान खोजिएको छ।समावेशी विकासका कार्यक्रमहरू, दलित, आदिवासी जनजाति, महिला, र सीमान्तकृत समुदायहरूको उत्थानका लागि विशेष कार्यक्रमहरू सञ्चालन भइरहेकै छन । छिमेकी राष्ट्रहरूसँग मैत्रीपूर्ण सम्बन्ध राख्दै द्विपक्षीय र बहुपक्षीय सहयोग मार्फत् शान्ति र स्थिरतालाई सुदृढ पार्ने प्रयास गरिएको छ।राजनीतिक दलहरूबिचको विवाद र असहमति अनि शासन प्रणालीमा भ्रष्टाचारले समाजमा असन्तुष्टि र अशान्ति निम्त्याउछ।जातीय, धार्मिक, र सांस्कृतिक विभाजनले शान्ति र स्थिरतालाई खलल पुर्‍याउछ।आर्थिक असमानताले गरिबी र असन्तुष्टि बढाउँछ, जसले अशान्ति निम्त्याउछ। जुनकुरा अराजकता को कारण पनि हो।

र अन्त्यमा

नेपालको सन्दर्भमा बहुदलीय जनवादले समाजको विविधता, सहअस्तित्व र समावेशीकरणलाई सम्मान गर्दै दीर्घकालीन शान्ति र स्थिरता कायम राख्न महत्वपूर्ण भूमिका खेलिरहेको सन्दर्भमा शान्ति र स्थिरता कायम राख्न तदनुसार नीति निर्माण, कार्यक्रम कार्यान्वयन, र जनताको सक्रिय सहभागिता बढाउने गरि पार्टी केन्द्रीकृत हुनु पर्दछ।बहुदलीय जनवाद समाजवादमा पुग्नका लागि लोकतान्त्रिक प्रक्रियाको उच्चतम उपयोगको गर्दै समाजवाद पुग्ने नीति हो।।नेपाली अर्थतन्त्रमा मजदुर बर्गको हित संरक्षण गर्दै आत्मनिर्भर कृषिक्षेत्र निर्माण गर्नुपर्नेछ । अनि वैदेशिक रोजगारीमा रहेको अहिलेको श्रम शक्ति देश निर्माणका लागि लाग्न सक्ने वातावरण निर्माण गरिनुपर्छ । बिस्तारै यसले वर्ग सङ्घर्ष र जनताको शक्ति सन्तुलनमा आधारित समाजवादी संरचनाको निर्माण गर्दै आर्थिक, राजनीतिक, र सामाजिक रूपान्तरण सुनिश्चित गर्न सहयोग पुग्नेनै छ। अवाञ्छित द्वन्द्व र ध्वंस भन्दा बहुदलीय जनवादले क्रमिक सुधार, जनचेतना अभिवृद्धि, र संस्थागत विकासको माध्यमबाट समाजवाद प्राप्तिको आधार तयार हुने जबजका आधारहरूले नेपालका अरू बामपंथीहरुलाइ पनि शान्ति र सहअस्तित्वको मूलबाटो देखाएको छ।

लेखक न्याैपानेलाई समाजिक सञ्जाल फेसबुकमा पनि भेट्न सकिन्छ ।