छैटौँ एसियाली जनसंख्या सम्मेलनः यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य सुधारमा नेपालको अपेक्षा

-अनुप अधिकारी

एसियाली जनसंख्या सम्मेलनले एसिया क्षेत्रका देशहरूमा देखिएका जनसंख्या सम्बन्धी विविध मुद्दाहरूमा केन्द्रित हुँदै आएको छ। हरेक सम्मेलनमा विभिन्न सामाजिक, आर्थिक, र स्वास्थ्य चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्ने उद्देश्यका साथ अनुसन्धान, नीतिगत सुझाव र अनुभवहरू आदानप्रदान गरिन्छ। यिनै मुद्दाहरूको केन्द्रबिन्दुमा प्रजनन् र यौन स्वास्थ्यसम्बन्धी विषय पनि पर्छ ।

यौन तथा प्रजनन् स्वास्थ्य मात्र व्यक्तिगत स्वास्थ्यको विषय नभएर समाजको सुसंरचना, आर्थिक विकास र जनसंख्या व्यवस्थापनसँग प्रत्यक्ष सम्बन्धित छ । नेपालले एसियाली जनसंख्या सम्मेलनका अनुभवबाट आफ्नो नीति, कार्यक्रम र कार्यन्वयन प्रक्रियामा सुधार ल्याउन ठूलो अवसर पाएको छ ।

अहिलेसम्म भएको एसियाली जनसंख्या सम्मेलनले यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्यमा प्रमुख रूपमा निम्न मुद्दाहरू समेटेका छन्:

1. युवाहरूको यौन र प्रजनन स्वास्थ्य शिक्षा र सेवाको पहुँच
   एसियाका धेरै मुलुकहरूमा अझै पनि यौन स्वास्थ्य शिक्षा खुलस्त रूपमा दिनुपर्ने मान्यता छैन। यस कारणले गर्दा किशोरावस्थामा गर्भधारण, यौनजन्य रोगहरू, अनिच्छित गर्भधारण र मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरू बढ्न सक्छन् । सम्मेलनहरूले यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य शिक्षामा युवाहरूको पहुँच सुनिश्चित गर्न विशेष जोड दिएको छ।
2. लैंगिक समानता र महिला स्वास्थ्य अधिकार
   लैंगिक विभेदकै कारण महिला तथा किशोरीहरूमा यौन र प्रजनन स्वास्थ्यको पहुँचमा समस्या देखिएको छ । महिला स्वास्थ्य अधिकारका लागि महिला सशक्तिकरण, सुरक्षित गर्भपतनका लागि सेवा तथा कानुनी व्यवस्था, र महिलाको यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य अधिकारलाई नीति बनाउने क्रममा विशेष महत्त्व दिइनुपर्छ भन्ने आवाज उठाइएको छ।
3. किशोर स्वास्थ्य र मानसिक स्वास्थ्य
   किशोरहरूको लागि यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य जानकारी र मानसिक स्वास्थ्यको महत्त्वपूर्ण सम्बन्ध देखाउँदै यसलाई यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्यको शिक्षा र सेवामा विशेष ध्यान दिनुपर्ने सन्देश सम्मेलनहरूले दिएका छन्। किशोरावस्थामा हुने यौन र प्रजनन स्वास्थ्य चुनौतीहरूसँग मानसिक स्वास्थ्यको सिधा सम्बन्ध रहेकोले यसलाई राष्ट्रिय नीतिहरूमा समावेश गरिनुपर्ने आवश्यकता प्रकट गरिएको छ।
4. माइग्रेन्ट श्रमिकहरूमा यौन स्वास्थ्य
   एसियामा आन्तरिक तथा अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिकहरूमा यौन स्वास्थ्यको स्थिति कमजोर छ। विदेशमा श्रमिकका रूपमा जाने युवाहरूमा अनावश्यक जोखिमयुक्त यौन व्यवहार र यौनजन्य रोगहरूको खतरा देखिएको छ। यस मुद्दालाई समाधान गर्न सम्मेलनहरूले उनीहरूको लागि स्वास्थ्य जाँच, परामर्श, र उपचार सेवाहरूमा पहुँच बढाउन सिफारिस गरेका छन्।
5. महामारी र यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य
   COVID-19 जस्ता महामारीहरूले यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य सेवामा बाधा पुर्याएको कारण, यसलाई आपत्कालीन परिस्थितिमा प्राथमिकतामा राख्नुपर्ने निष्कर्षसम्म सम्मेलनहरूमा छलफल भएको छ। महामारीका बेला गर्भवती महिलाहरू, युवाहरू, र अन्य जोखिममा पर्ने व्यक्तिहरूको लागि SRH सेवाको निरन्तरता कसरि कायम राख्न सकिन्छ भन्नेमा नीति निर्माण गर्ने सन्देश सम्मेलनहरूले दिएका छन्। –

नेपालका लागि आगामी सम्मेलन

आगामी मंसिर १२-१५ (नोभेम्बर 27-30 )मा काठमाडौंमा हुने छैटौं एशियाली जनसंख्या सम्मेलनमा १७ वटा थिममा विभिन्न कार्यपत्रहरु प्रष्तुत हुनेछन् । सम्मेलनमा विभिन्न देशका डेमोग्राफिक् सिफ्टिङ र त्यसको व्यवस्थापनका अनुभव आदान प्रदान हुनेछन् । सम्मेलनमा `नेपाल सत्र´ छुट्टै सञ्चालन हुनेछ  त्यसैले नेपालका लागि विशेष महत्त्वपूर्ण अवसरका रूपमा देखिन्छ, जसले नेपाललाई यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य सुधार गर्न महत्त्वपूर्ण सहयोग पुर्याउन सक्छ। सम्मेलनको क्रममा भएका छलफलहरू, सिफारिसहरू, र अनुभवहरूको आधारमा नेपालले केही नयाँ नीति, कार्यक्रम, र उपायहरूलाई अवलम्बन गर्दै जनसंख्यामा आधारित समस्याहरूलाई सम्बोधन गर्न सक्छ।

१. नीति निर्माणमा सुधार

यसले महिला सशक्तिकरण, किशोर-किशोरीहरूका लागि यौन स्वास्थ्य शिक्षा, र विदेशमा काम गर्ने नेपाली श्रमिकहरूको यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य  सेवामा पहुँच सुधार्न नेपाललाई प्रेरित गर्नेछ। सम्मेलनबाट प्राप्त अनुभव र अन्य देशहरूले अपनाएको दृष्टिकोणले नेपालको नीति निर्माण प्रक्रियामा सुधार ल्याउन मद्दत पुर्याउनेछ, जसले विशेषगरी ग्रामीण र दुर्गम क्षेत्रका जनताले यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य सेवामा सहज पहुँच पाउन सक्छन्।

२. स्वास्थ्य सेवा पहुँचको विस्तार र सुधार

ग्रामीण क्षेत्रमा यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य सेवाको पहुँच अझै पनि कमजोर रहेको छ। सम्मेलनले उठाएका मुद्दाहरूलाई ध्यानमा राख्दै नेपालले ग्रामीण स्वास्थ्य केन्द्रहरूको सुधार, जनशक्ति अभिवृद्धि, र आवश्यक स्रोत साधनहरूको उपलब्धतामा लगानी गर्न सक्दछ। यसले ग्रामीण क्षेत्रमा सेवा विस्तार गर्ने प्रयासलाई तीव्र बनाउनेछ, जसले गर्दा महिला, किशोर-किशोरी, र अन्य संवेदनशील समुदायहरूले आवश्यक स्वास्थ्य सेवा सजिलै प्राप्त गर्न सक्छन्।

३. सुरक्षित गर्भपतन सेवा र मातृ स्वास्थ्यमा सुधार

नेपालमा सुरक्षित गर्भपतन सेवामा पहुँचको अभावले मातृ स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पारिरहेको छ। सम्मेलनले सिफारिस गरेका नीतिहरू र अन्य देशहरूको सफलताले नेपाललाई सुरक्षित गर्भपतन र मातृ स्वास्थ्य सेवामा सुधार गर्न सहयोग पुर्याउँछ। यसका लागि नेपालले सुरक्षित गर्भपतन सेवाको कानुनी अधिकारलाई प्रवर्द्धन गर्नुका साथै गाउँ-गाउँमा योग्य स्वास्थ्यकर्मी तथा आवश्यक साधनको उपलब्धतामा विशेष ध्यान दिन सक्दछ।

४. प्रवासी श्रमिकहरूको स्वास्थ्य सुरक्षामा सुधार

विदेशमा रोजगारका लागि जाने युवाहरूमा यौन स्वास्थ्य जोखिमको सम्भावना बढी हुने भएकाले, यौन तथा प्रजनन सेवामा पहुँच पुर्याउन विशेष कार्यक्रमहरू आवश्यक छन्। सम्मेलनको अनुभवबाट नेपालले प्रवासी श्रमिकहरूको लागि यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य  सेवामा पहुँच पुर्याउन परामर्श सेवा, सुरक्षित यौन व्यवहार शिक्षाका कार्यक्रमहरू सञ्चालन, र विदेश जानुअघि स्वास्थ्य परीक्षण तथा परामर्श सेवा प्रदान गर्ने व्यवस्था गर्न सक्छ।

५. किशोर-किशोरीहरूको लागि यौन तथा प्रजनन शिक्षा र मानसिक स्वास्थ्य

सम्मेलनको अनुभवलाई आधार मानेर नेपालले किशोर-किशोरीहरूका लागि यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य शिक्षा, मानसिक स्वास्थ्य, र सहुलियत सेवाको विस्तार गर्न विशेष कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न सक्छ। यसले किशोर-किशोरीहरूलाई सुरक्षित यौन व्यवहारको ज्ञान दिलाउनेछ, जसले उनीहरूको भविष्यलाई उज्ज्वल बनाउन सहयोग पुर्याउनेछ। साथै, यसले किशोर-किशोरीहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा सकारात्मक प्रभाव पार्दै उनीहरूको आत्मविश्वास वृद्धि गर्नेछ।

निष्कर्ष
छैटौं एसियाली जनसंख्या सम्मेलनले नेपाललाई यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य सुधार गर्न थप प्रेरणा र मार्गदर्शन प्रदान गर्नेछ। सम्मेलनबाट नेपालले नीति निर्माण सुधार, ग्रामीण स्वास्थ्य सेवाको विस्तार, सुरक्षित गर्भपतन र मातृ स्वास्थ्य सेवामा सुधार, प्रवासी श्रमिकहरूको स्वास्थ्य सुरक्षामा वृद्धि, र किशोर-किशोरीहरूको यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य शिक्षा र मानसिक स्वास्थ्य सुधार गर्न महत्त्वपूर्ण मार्गदर्शन प्राप्त गर्नेछ। यस मञ्चमा सहभागीता र सहकार्यबाट नेपालले यौन तथा प्रजनन स्वास्थ्य सेवामा उल्लेखनीय सुधार ल्याउने अपेक्षा गर्न सकिन्छ ।